türk pasaportu ne demek?

Türk pasaportu, Türk vatandaşlarının yurt dışı seyahatlerinde kullandığı belgedir, ilk kez 15 Temmuz 1950 tarih ve 5682 numaralı Pasaport Kanunuyla kullanımı düzenli hale getirilmiştir.¹ Pasaportlar Nüfus Müdürlükleri tarafından verilir.² 1 Haziran 2010 tarihinden bu yana düzenlenen pasaportlar biyometrik pasaport özelliğine sahiptir ve on yıla kadar geçerlidir.

Mayıs 2022'de, Türkiye İçişleri Bakanı Süleyman Soylu yaptığı açıklamada, Ağustos 2022'de kullanılmaya başlanacak pasaportlardaki çiplerin yerli üretim olacağını, Turkey yerine Türkiye yazacağını ve yeşil pasaportun geçerlilik süresinin 5 yıldan 10 yıla çıkacağını belirtti.³⁴

Biyometrik pasaportlar

Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı tarafından Avrupa Birliği müzakere süreci kapsamında tasarlanan yeni biyometrik Türk pasaportlarının dağıtımı, 2009 Ekim ayında iptal edilen pasaport ihalesi sebebiyle tekrar ileri bir tarihe ertelendi. Türk pasaportlarının, 2004 senesinden beri değiştirilmesi planlanmakla beraber yapılan son açıklamaya göre; Fransız bir şirket ile anlaşılıp, yeni biyometrik pasaportların dağıtımına 1 Haziran 2010 tarihinden itibaren başlandı.⁵ Yeni biyometrik pasaportlar güvenlik bakımından kopyalama ve kötü kullanımlara karşı korumalı olup, 10 yıllık süre ile Türk vatandaşlarına sunuldu. Yeni pasaportların renkleri de değişmiştir. Buna göre; normal pasaportlar bordo, özel pasaportlar (yeşil pasaport) koyu yeşil ve diplomatik pasaportlar ise siyah rengini aldı.⁶ Biyometrik pasaportlar ile birlikte pasaport süresi uzatma durumu da ortadan kalkmıştır. Buna göre pasaport süresi uzatılmayacak, süresi dolan pasaportlar yenileriyle değiştirilecektir. 2015 yılında yapılan bir araştırmada Türk pasaportu 251 dolarlık bedelle dünyanın en pahalı pasaportu olmuştur.⁷ Döviz kurundaki yükselme sonrası Türk pasaportu bedeli 161 dolara inmiş ve bu unvanını kaybetmiştir.⁸

Çeşitleri

Umuma Mahsus (bordo) pasaport

Hizmet, hususi veya diplomatik pasaport başvurusu için 5682 sayılı Pasaport Kanunu’nda belirtilen şartları taşımayan kişiler umuma mahsus pasaport başvurusunda bulunabilirler. Bu pasaport İl ve İlçe Nüfus Müdürlüklerinden temin edilebilir⁹. Öğrenim görmekte olan 25 yaşını doldurmamış öğrenciler, yurtdışına öğrenim için gidecek olanlar, uçuş ekibi personeli, kültürel, ticari veya sosyal bir fayda için veya yüksek lisans ve doktora öğrenimi görmek isteyen ve Milli Eğitim Bakanlığının izni ile yurtdışına gidenler ile spor, gezi, kültürel, ticari ve sosyal bir menfaat için rektörlük, dekanlık, meslek yüksek okulu müdürlüğü izni ile yurtdışına gidenler harç ücreti ödemeden umuma mahsus pasaport alabilirler.¹⁰

Hususi (yeşil) pasaport

Hususi pasaportlar; Türkiye Büyük Millet Meclisi eski üyeleri, eski Bakanlar ile birinci, ikinci ve üçüncü derece kadrolarda bulunan veya bu kadrolar karşılık gösterilmek veya T.C. Emekli Sandığı ile ilgilendirilip emekli kesenekleri bu derecelerden kesilmek suretiyle sözleşmeli olarak çalıştırılan Devlet memurları ve diğer kamu görevlilerine; diplomatik pasaport verilmesini gerektiren vazifelerden başka herhangi bir resmî vazife ile veya kendi hesaplarına yabancı ülkelere gittikleri zaman verilir. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Kurulu üyeleri için, T.C. Emekli Sandığı ile ilgilendirilme ve emekli keseneklerinin bu derecelerden kesilmesi şartı aranmaz. Bunlardan emeklilik veya çekilme sebepleri ile vazifelerinden ayrılmış olanlara da bu tür pasaport verilir. Büyükşehir, il ve ilçe belediye başkanlarına, görevleri süresince hususi pasaport verilir. On beş yıl ve üzeri kıdeme sahip avukatlara yeşil pasaport verilir.

Hususi pasaport alabilecek durumda bulunanların eşlerine de aynı tür pasaport verilir. Hususi pasaport almaya hakkı bulunduğu sırada vefat edenlerin dul eşlerine başkası ile evlenmemiş ise aynı türden pasaport verilmesi mümkündür. Hususi damgalı pasaport alabilecek durumda bulunanların ergin olmayan veya ergin olsalar dahi yanlarında yaşayıp evli bulunmayan ve iş sahibi olmayan öğrenimi devam eden çocuklarına 25 yaşının ikmaline kadar, yine ergin olsalar dahi yanlarında yaşayıp evli bulunmayan ve iş sahibi olmayan, aynı zamanda bedensel, zihinsel veya ruhsal özürlerinden en az biri nedeniyle sürekli bakıma muhtaç durumda olduğu resmî sağlık kurumlarının düzenlediği sağlık kurulu raporu ile belgelenen çocuklarına da hususi damgalı pasaport verilir. Hususi pasaport başvuruları sadece İl Nüfus ve Vatandaşlık Müdürlüklerince veya Türkiye'nin yabancı ülkelerdeki temsilcilikleri tarafından verilir.

Hususi pasaport (Special Passport adı altında) Dünya'da Türkiye Cumhuriyeti'nin yanı sıra Kanada, Brezilya, Kuveyt, Katar ve Tunus tarafından da tanzim edilmektedir. Türkiye dışındaki ICAO üyesi ülkeler, resmî görevlilerin resmî seyahatlerinde kullanılması için hizmet pasaportu tanzim etmektedir. Ancak Türkiye Cumhuriyeti, resmî sıfatı bulunan görevlilerin ve bunların ailelerinin resmî olmayan seyahatlerinde de kullanılmak üzere normal pasaporttan ayrıcalıklı bir kategoride hususi pasaport uygulamasını sürdürmektedir. Aynı şekilde, hususi pasaport harçtan muaf olduğu için, hususi pasaport alacaklar sadece cüzdan bedeli ödemektedirler. Darphane verilerine göre 2010 yılında basılan tüm pasaportların yaklaşık %15’i hususi tiptir.¹¹

Hususi pasaportlar harçtan muaf olduğu ve Avrupa ülkeleri başta olmak üzere birçok ülke hususi pasaport sahiplerinden vize istemediği için, hususi pasaportların devlet memuru olmayan vatandaşlara aleyhine haksızlık yarattığı iddia edilmektedir. Vize muafiyeti için müzakere yürütmekle görevli bürokrasinin, zaten vizeden muaf bir biçimde hususi pasaport ile seyahat edebilmesinin, bu görevlerini yerine getirmede başarısız olmalarının nedenlerinden biri olduğu öne sürülmektedir.

2015 yılının kasım ayında düzenlenen Avrupa Birliği - Türkiye Zirvesi'nde varılan mutabakat neticesinde, biyometrik pasaportlara parmak izi eklenmesi kararlaştırılmıştır. Bu çerçeve, bütün Türk pasaportları cüzdan bedeli ödenerek değiştirilebilecektir. Yeni pasaportlarla Türk vatandaşlarının Avrupa Birliği ülkelerine vizesiz seyahat etmelerine olanak tanınması beklenmektedir.¹²

Hizmet (gri) pasaportu

Hizmet Pasaportları, Hükûmetçe, Özel İdarelerce veya Belediyelerce resmî vazifeyle dış memleketlere gönderildiklerinde veya dış memleketlerde vazifeye alınanlara, Türkiye Cumhuriyeti'nin üyesi bulunduğu uluslararası kuruluşlarda memur statüsünde çalışanlara, Türk Hava Kurumu ve Türkiye Kızılay Cemiyeti'nce görevlendirilenlere verilir.

Hizmet damgalı pasaport alabilecek durumda bulunanların eşlerine, ergin olmayan veya ergin olsalar dahi yanlarında yaşayıp evli bulunmayan ve iş sahibi olmayan öğrenimi devam eden çocuklarına 25 yaşının ikmaline kadar, yine ergin olsalar dahi yanlarında yaşayıp evli bulunmayan ve iş sahibi olmayan, aynı zamanda bedensel, zihinsel veya ruhsal özürlerinden en az biri nedeniyle sürekli bakıma muhtaç durumda olduğu resmî sağlık kurumlarının düzenlediği sağlık kurulu raporu ile belgelenen çocuklarına da hak sahibi kişinin pasaportu ile aynı süre geçerli hizmet damgalı pasaport verilir.

Diplomatik (siyah) pasaport

Diplomatik pasaportlar, Dışişleri Bakanlığı ile yabancı memleketlerde Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçilik ve Konsoloslukları tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyelerine, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi olmayan Bakanlara, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, Uyuşmazlık Mahkemesi, Sayıştay, Genelkurmay birinci ve ikinci başkanlarına, Cumhuriyet Başsavcısına, orgenerallere, oramirallere, eski cumhurbaşkanlarına, yasama meclisleri eski başkanlarına, eski başbakanlar ve dışişleri eski bakanlarına, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterine, Başbakanlık ve bakanlık müsteşarları ile Diyanet İşleri Başkanına, Büyükelçilik unvanı almış olanlar ile, Dışişleri Bakanlığı meslek mensuplarına, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği üst düzey görevlilerinden resmî bir görevle gönderilenlere, Türkiye Cumhuriyeti dış temsilcilikleri nezdinde memur edilen müşavirlere, ataşelere ve muavinlerine, Hükûmet adına milletlerarası resmî müzakereler yapılması, mukavelenameler akdi için veya milletlerarası toplantılarla kongre ve konferanslara katılmak üzere gönderilenlere ve yabancı devletler veya milletlerarası teşekküller nezdinde daimi veya geçici görev yapmak üzere gönderilenlere, siyasi kuryelere verilir.

Diplomatik pasaport alabilecek durumda bulunan veya alan kimselerin sıfat veya vazifeleri devam ettiği müddetçe, eşlerine, ergin olmayan veya ergin olsalar dahi yanlarında yaşayıp evli bulunmayan ve iş sahibi olmayan öğrenimi devam eden çocuklarına 25 yaşının ikmaline kadar, yine ergin olsalar dahi yanlarında yaşayıp evli bulunmayan ve iş sahibi olmayan, aynı zamanda bedensel, zihinsel veya ruhsal özürlerinden en az biri nedeniyle sürekli bakıma muhtaç durumda olduğu resmî sağlık kurumlarının düzenlediği sağlık kurulu raporu ile belgelenen çocuklarına da hak sahibi kişinin pasaportu ile aynı süre geçerli diplomatik pasaport verilir. Diplomatik pasaportlar hiçbir harç veya resme tabi değildir.

Geçici (pembe) Pasaport

Geçici pasaportlar, yurt dışında pasaportunu kaybeden kişilerin kişisel olarak Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçiliği ya da konsolosluklarına başvurmaları halinde düzenlenmektedir. Geçici pasaportun düzenlemiş olduğunu yabancı ülkeden 30 gün içerisinde Türkiye’ye tek seferlik olacak şekilde seyahat etme hakkının bulunduğu bir pasaport türüdür. Düzenlendiği zaman kaybolan pasaportun üzerinde geçerli vizeler geçerliliğini kaybeder.

Türk vatandaşlarının tabi olduğu vize uygulamaları

Umuma Mahsus Pasaport sahibi Türk vatandaşları, 64 ülkeye herhangi bir vize uygulamasına tabi olmadan, 37 ülkeye kapıda vize alarak ve 13 ülkeye internetten e-vize alarak girilebilmektedir. Böylelikle Umuma mahsus pasaport sahibi Türk vatandaşları, toplam 111 ülkeye vizesiz ya da kapıda vize alarak seyahat edebilmektedirler. 147 ülke ise hususi pasaport ve Hizmet Pasaportu sahiplerine vize uygulamazken 9 ülke kapıda vize vermektedir. Bu sebeple Hususi pasaport ve Hizmet Pasaportu sahipleri toplamda 156 ülkeye seyahat edebilmektedirler. Diplomatik Pasaporta ise 165 ülke vize uygulamamakta, 9 ülke kapıda vize vermektedir.

Böylelikle Diplomatik Pasaport sahipleri toplamda 174 ülkeye seyahat edebilmektedirler. Türk vatandaşları'nın Azerbaycan,¹³¹⁴ Kuzey Kıbrıs, Gürcistan, Moldova, Ukrayna ve Sırbistan'a¹⁵ ise pasaport olmadan sadece kimlik kartı ile girişleri mümkündür.¹⁶

Umuma Mahsus Pasaportun, diğer resmi pasaportlar karşısında ayrıcalıklı olduğu tek ülke Ermenistan'dır. Bordo pasaport sahipleri, Ermenistan'a havayoluyla varışta 120 günlük vize alabilir. Resmi pasaport sahipleri, bu ülkenin dış temsilciliklerinden vize almalıdır.¹⁷¹⁸

Ağustos 2008 tarihinde Türkiye vatandaşları sınırda vize alarak ya da vizesiz 75 ülkeye seyahat edebilmekte iken, 2010 tarihinde 89 ülkeye sınırda vize alarak ya da vizesiz 75 ülkeye seyahat edebilmekte idi. Bu rakamla Bu sayede Türk vatandaşları Dünya'da seyahat özgürlüğü açısından

sırada yer almaktaydı.¹⁹ Arton Capital'ın 2015 yılında yaptığı dünyanın en etkili pasaportları sıralamasında Türkiye vatandaşları sınır kapısında vize alarak veya vizesiz 108 ülkeye seyahat edebildiği ve bununla Türk pasaportu 193 ülke arasında ise 62. sırada yer almıştır.²⁰²¹ Henley Vize Kısıtlamaları Endeksi 2 Temmuz 2019 Raporu'na göre Türk vatandaşları sınır kapısında vize alarak veya vizesiz 110 ülkeye seyahat edebilmektedirler. Bu sayede Türk vatandaşları Dünya'da seyahat özgürlüğü açısından 53. sırada yer almaktadır.²²

Avrupa Birliği ülkelerinin Türk Pasaportuna vize uygulamaya başladıkları tarihler

Avrupa Birliği ülkelerinin Türk Pasaportuna vize uygulamaya başladıkları tarihler:

Bulgaristan: Ülkenin bağımsızlığından itibaren (15 Kasım 1990)
Macaristan: Ülkenin bağımsızlığından itibaren (23 Ekim 1989)
Polonya: Ülkenin bağımsızlığından itibaren (31 Aralık 1989)
Yunanistan: 25 Nisan 1965
Finlandiya: 12 Mart 1976
İsveç: 26 Şubat 1976
Almanya: 5 Ekim 1980
Fransa: 5 Ekim 1980
Hollanda: 1 Kasım 1980
Belçika: 1 Kasım 1980
Lüksemburg: 1 Kasım 1980
Danimarka: 1 Mayıs 1981
Birleşik Krallık: 22 Haziran 1989
İrlanda: 10 Aralık 1989
Avusturya: 17 Ocak 1990
Litvanya: 11 Mart 1990
İtalya: 3 Eylül 1990
Portekiz: 24 Haziran 1991
Estonya: 20 Ağustos 1991
Letonya: 21 Ağustos 1991
İspanya: 1 Ekim 1991
Çek Cumhuriyeti: 1 Ocak 1993
Slovakya: 1 Ocak 1993
Slovenya: 31 Aralık 1999
Romanya: 1 Nisan 2004
Malta: 21 Aralık 2007
Hırvatistan: 1 Nisan 2013

Pasaportlar

Güncel pasaportlar

2018'den itibaren pasaportlar yenilenerek daha güvenli ve Avrupa Birliği Vize Serbestliği kriterlerinden olan Yüksek Güvenlik Unsuru'na uygun hale getirilmiştir. Ayrıca pasaport sayfalarında Türkiye'nin çeşitli manzaraları yer almaktadır.²³ Türkiye İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, Mayıs 2022 tarihinde yaptığı açıklamada, Ağustos 2022'de kullanılmaya başlanacak pasaportlardaki çipler yerli üretim olacağını, Turkey yerine Türkiye yazacağını ve yeşil pasaportun geçerlilik süresi 5 yıldan 10 yıla çıkacağını belirtti.²⁴²⁵

Dosya:TurkeyPassport.jpg|Umumi Pasaport Dosya:Hususi passport of Turkey.jpg|Hususi Pasaport Dosya:Servicepassport.jpg|Hizmet Pasaportu Dosya:Diplomatikpassport.jpg|Diplomatik Pasaport

Eski pasaportlar

Dosya:1914 Turkish Ottoman passport issued at Jaffa.jpg|1914 yılında Yafa'da verilen bir Osmanlı pasaportu Dosya:1924 Turkish passport.jpg|1924 yılına ait bir Türk pasaportunun iç sayfası Dosya:WW2 Turkish Service passport used for Afghanistan and back.jpg|Afganistan'a hizmet için giden bir Türk vatandaşının pasaportu Dosya:Turkish Passport.jpg|1990-2010 yılları arasında kullanılan umumi pasaport Dosya:TurkishSpecialPassport.png|1990-2010 yılları arasında kullanılan hususi pasaport Dosya:Türk pasaportu turkish pasport türkischer pass passaporto turco.png|2010-2018 yılları arasında kullanılan hizmet pasaportu Dosya:Pasaport2 001.jpg|2010-2018 yılları arasında kullanılan hususi pasaport Dosya:Turkish e-passport.jpg|2010-2018 yılları arasında kullanılan umumi pasaport